روش مطالعه درس علوم و فنون ادبی
درس علوم و فنون ادبی در رشته انسانی، یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین دروس است.بالاترین ضریب در کنکور را دارد و در امتحانات نهایی نیز تأثیر بالایی بر معدل نهایی دانش‌آموزان دارد. برای تسلط بر این درس، درک این نکته ضروری است که علوم و فنون ادبی صرفا یک درس حفظی یا تست‌محور نیست، بلکه ترکیبی از مطالعه عمیق، تمرین مداوم و تحلیل مفهومی است.
این درس را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:
در ادامه، برای هر بخش روش مطالعه دقیق و کاربردی را توضیح می‌دهیم.
بخش اول: تاریخ ادبیات و سبک‌شناسی
تاریخ ادبیات از آن دسته بخش‌هایی است که در نگاه اول حفظی به‌نظر می‌رسد، اما موفقیت در آن تنها با حفظ صرف ممکن نیست. برای این بخش، درک مفهومی و ایجاد ارتباط بین اطلاعات بسیار حیاتی است.
چگونه بخوانیم؟
مطالعه تاریخ ادبیات را با مرور دوره‌ای آغاز کنید. یعنی ابتدا باید بفهمید هر سبک یا دوره‌ی تاریخی چه ویژگی‌هایی دارد. برای مثال:
در این مرحله، پیشنهاد می‌شود برای هر دوره، نقشه ذهنی طراحی کنید که در آن نام شاعران، آثار مهم، ویژگی‌های سبکی، نمونه ابیات و تأثیرات تاریخی آن دوره آورده شود. با این روش، مطالب به صورت تصویری و به‌هم‌پیوسته در ذهن شما ثبت می‌شود. می‌توانید خودتان خلاصه‌نویسی کنید و مطالب را به صورت جداول، نمودارها و یا شکل‌های بصری در دفتر خلاصه‌نویسی خود ثبت کنید. در عین حال می‌توانید از درسنامه کتاب‌های کمک‌درسی نیز استفاده کنید. این درسنامه‌ها معمولا مطالب را به صورت منسجم و مفید به شما ارائه می‌کنند و می‌توانید به راحتی از آنها برای به خاطر سپردن مطالب استفاده کنید.
چگونه به حافظه بسپاریم؟
بخش دوم: عروض و قافیه
عروض و قافیه شاید برای بسیاری از دانش‌آموزان کمی ترسناک باشد، اما اگر مبانی اولیه را به‌درستی یاد بگیرید و به‌طور منظم تمرین کنید، تسلط کامل در دسترس است. شرط یادگیری در مبحث عروض و قافیه در این است که با مباحث پایه و اساسی، به خوبی آشنا باشید. یعنی دروس 2، 5، 8 و 11 پایه دهم را باید در مرحله اول به خوبی یاد بگیرید تا بتوانید از پس این مباحث در پایه یازدهم و دوازدهم که ممکن است کمی دشوارتر باشد، به راحتی بر بیایید.
چگونه بخوانیم؟
مطالعه عروض را باید از ساده‌ترین مفاهیم آغاز کرد:
در قافیه هم ابتدا باید با قواعد اصلی آشنا شوید. مثلا حروف اصلی قافیه. پس از آن، به تحلیل نمونه بیت‌ها و اشعار مختلف بپردازید.
چگونه تمرین کنیم؟
اگر در این مبحث به شدت دچار ضعف هستید، توصیه می‌شود آن را به صورت روتین کار کنید و هرشب به مدت 15 دقیقه برایش وقت بگذارید. این کار در بلندمدت می‌تواند مشکل شما در این مبحث را تا حد زیادی برطرف کند.
بخش سوم: آرایه‌های ادبی
آرایه‌های ادبی، ابزارهای زیبایی‌بخشی به زبان‌اند. تسلط بر این بخش، هم در علوم و فنون کاربرد دارد، هم در قرابت معنایی، هم در درک بهتر شعر. برای یادگیری آن، نیاز به ترکیبی از حفظ، تحلیل، و تمرین مستمر دارید.
مرحله اول: یادگیری مفهومی آرایه‌ها
هر آرایه را به صورت جداگانه مطالعه کنید. مثلا ابتدا فقط استعاره را بخوانید:
مرحله دوم: حل تست‌های آرایه‌های تکی
پس از یادگیری هر آرایه، تست‌های مربوط به همان آرایه را کار کنید. سعی کنید نمونه‌سوال‌های کنکور و امتحانات نهایی سال‌های گذشته را پیدا و دسته‌بندی کنید. این کار به شما کمک می‌کند بدانید کدام آرایه‌ها اهمیت بالاتری دارند و در سال‌های اخیر بیشتر توجه طراحان را به خود جلب کرده‌اند. برای مثال، شما در این فرایند متوجه می‌شوید که آرایه‌هایی مانند تشبیه، استعاره یا ایهام، برای طراحان کنکور اهمیت بالایی دارد. پس سعی می‌کنید این آرایه‌ها با دقتی بیشتر و به صورتی هدفمندتر مطالعه کنید.
مرحله سوم: آرایه‌های ترکیبی و تکنیک تشخیص
پس از رسیدن به تسلط نسبی در آرایه‌های تکی، وارد بخش تست‌های ترکیبی شوید. در این تست‌ها می‌توانید از تکنیک حذف گزینه‌های ضعیف‌تر نیز استفاده کنید:
تمرین روزانه، کلید موفقیت
پیشنهاد می‌شود آرایه‌های ادبی را در کنار مباحثی مثل قرابت معنایی، هر شب تمرین کنید.حتی اگر فقط ۵ دقیقه در شب، دو یا سه بیت را بررسی کنید، این تمرین مستمر باعث می‌شود دیدتان تقویت شده و سرعت تشخیص شما افزایش پیدا کند.
جمع‌بندی
درس علوم و فنون ادبی، درسی ترکیبی و پرچالش اما بسیار شیرین است. اگر قواعد مطالعه‌ی هر بخش را رعایت کنید، یعنی سبک‌شناسی را با فهم دوره‌ها، عروض را با تمرین روزانه و آرایه‌ها را با تکنیک و تحلیل، این درس به یکی از نقاط قوت شما در کنکور و امتحانات نهایی تبدیل خواهد شد. با مرور مستمر، خلاصه‌نویسی هوشمندانه، و تمرین هدفمند، شما هم می‌توانید از رقبای خود پیشی بگیرید و درصد بالای این درس کلیدی را به واقعیت تبدیل کنید.
